blog-684748.jpg

Blogs

De specialisten van Rehoboth Dienstverlening schrijven met regelmaat inspirerende blogs vanuit de praktijk van hun werk.

Blogs

De specialisten van Rehoboth Dienstverlening schrijven met regelmaat inspirerende blogs vanuit de praktijk van hun werk.

BOOS(t) in coronatijd

Onze reacties op stress: het herkennen van gemaskeerde en authentieke boosheid in de communicatie | 25/03/2020

Over vijf soorten boosheid en inzicht met PCM


Contactloos. Ik houd mijn pas op 1 centimeter afstand van het pinapparaat tot ik een piep hoor. Van achter het plexiglas hoor ik de kassière zeggen: “An-der-hal-ve méter meneer!”. Met deze woorden maakt zij de volgende klant duidelijk dat hij te dicht bij mij komt. Haar klank verraadt boosheid, ik zie een frons en een nadrukkelijk handgebaar. Als ik mijn boodschappen in mijn kratje heb, draai ik me nog even om. Ik geef de klant een knipoog op afstand. Hij glimlacht bedremmeld en kijkt naar de grond. Ik leef me in: als ik daar stond, zou ik nu boos zijn op mezelf. Er is uiteindelijk nauwelijks nog communicatie tussen hem en de kassière. Contactloosheid. Wat krijgt dat woord in deze tijd een nare lading, realiseer ik me als ik terugloop naar mijn auto en onderweg iedereen op afstand houd. Ik ontsmet mijn handen en rijd naar huis. Oef, wat ben ik gevoelig voor deze sfeer. Dit raakt me echt. Tijd om na te denken over 5 soorten boosheid en een boost in crisistijd.

 

Het Process Communication Model® biedt inzicht in onze stressreacties. Iedereen heeft 6 persoonlijkheidstypen in zich, waarvan er één het meest aanwezig is. Elk type reageert in distress met een ander soort boosheid op situaties. Distress is disfunctionele stress, waardoor ons heldere denken wordt beïnvloed. Er is ook eustress. Dat is positieve stress waardoor we energie ervaren om zelf in beweging te komen.

Taibi Kahler, de grondlegger van het PCM, onderscheidt vijf soorten boosheid. In vier van de vijf gevallen is onze boosheid niet authentiek. Het is een gemaskerde reactie omdat we onze werkelijke gevoelens niet tonen. Dat komt doordat we geneigd zijn te geloven in mythes: we gaan er vanuit dat situaties of mensen ons een goed of een slecht gevoel kunnen geven. We geven invulling zonder recht te doen aan wat we werkelijk ervaren. En we reageren boos. Welke boosheden zijn het, hoe herkenbaar zijn ze voor jou en wat kun je er mee?

 

Gefrustreerde boosheid

Deze boosheid zien we bij het Gestructureerd Denkertype in distress.

Scholen dicht: alsof er aan de handrem getrokken wordt. Ineens staat alles stil en jij moet aan de bak met thuiswerkpakketten, videoverbindingen, bellen met ouders en leerlingen en nog veel meer. Na ruim een week heb je het op de rit en val je in een gat. Je doet het, maar ergens voel je frustraties. Een boze klant bij de vleesafdeling: “Weer uitverkocht. Kunnen ze hier niet gewoon even logisch nadenken en zorgen dat er sneller bijgevuld wordt?”.  Of jij: “Ik heb het duidelijk uitgelegd op het instructieblad en nog een keer met videobellen. Dat die moeder het nu nog niet snapt zeg. Laat ze gewoon even helder nádenken”. Dit zijn aanvalsmaskers.

Ik nodig je uit om er over na te denken of je echt boos bent of dat er iets anders knaagt. Vind je het ten diepste niet moeilijk om het onderwijs uit handen te geven, mis je de orde in je dag en de erkenning op jouw werk met de leerlingen? Dan ben je niet boos maar verdrietig! Deze week sprak ik een leerkracht. Ze zei: “Dit herken ik zeg. Wat nu?”. Ik vroeg door. Treffend zei ze: “Misschien moet ik de pijn en het verdriet meer toelaten en uiten”. Dat is het. Ik voegde er aan toe: “En voor jezelf zorgen. Ik nodig je uit om terug te blikken naar wat je bereikt hebt in één week tijd. Hoe competent ben je eigenlijk?”. Zullen we onze zegeningen tellen, vooruit blikken en hopen op betere tijden?

 

Gerechtvaardigde boosheid

Deze boosheid zien we bij het Doorzettertype in distress.

“Wie nu nog in grote groepen het bos in gaat, en ik zeg het gewoon hardop, die is asociaal. Bewaar je fatsoen, denk aan anderen. Houd die an-der-hal-ve me-ter áf-stand. Doe dat nou toch gewoon”. Bekende uitspraken in crisistijd. Geen oordeel over deze communicatie van mijn kant. Iets valt mij op. In de winkel hoorde ik deze vorm van boosheid ook: “Wat een hamsters. Hoe onfatsoenlijk en egoïstisch kun je zijn zeg”. Dorien aan de keukentafel tegen Pieter: “We hadden afgesproken dat jij van 10 tot 11 op de laptop mocht. Het is inmiddels kwart over elf. Nu is het mijn recht!” Het zijn aanvalsmaskers.

Ben je echt boos of denk je dat je anderen een gevoel kunt geven? Dan herken je waarschijnlijk deze mythe: als ik er niet voor zorg dat jij de juiste overtuigingen hebt en de juiste dingen doet, zal er iets ergs gebeuren. Daarom verwacht ik perfectie van jou. Zolang ik tegen je preek, kan ik mijn eigen angst vermijden en blijft het voor mij beheersbaar (denk ik). Conclusie: je rechtvaardigende gedrag is een maskeeremotie van onderliggende angst. Open zijn over die angst geeft ruimte voor relativering en samenwerking. Een intern begeleider zei deze week tegen me over de voortgang van het onderwijs: “Je hebt gelijk, ik ben teveel gefocust op het negatieve”. Er ontstond een mooi gesprek over toewijding, vertrouwen en voorzienigheid. Verwacht je werkelijk dat alles door mensen te beheersen is?

 

Wraakzuchtige boosheid

Deze boosheid komen we tegen bij de typen Rebel en Promotor in distress. Het rebeltype in ons heeft behoefte aan (speels) contact. De grappen in de klas en bizarre spelletjes met kameraadjes op het schoolplein worden gemist. Ik ga mijn boosheid uiten op een beschuldigende manier, want ik kan het bijna niet aan dat ook ik onderdeel ben van de crisis. Wat is het leven ineens saai aan de keukentafel! Je hoort me jammeren en klagen: “Ja maar de mééster heeft het niet goed op het blád gezet” – zucht. En terwijl ik jouw koffie gevaarlijk dicht naast mijn laptop zet, zeg ik als het een knoeiboel wordt: “Ja maar dat is niet mijn schuld. Márk stoot er tegenaan!”. In de supermarkt zie ik Krispie en Krokkie ‘nephoesten’ bij de chips terwijl net niemand kijkt. Ze zijn op zoek naar een negatieve manier van contact omdat het positieve er nu niet is. En of er gereageerd wordt!

Renate aan de keukentafel draagt dit beschuldigersmasker ook als ze haar werk moet doen. “Dat hóéft niet! Hallo, we moeten het nu allemaal ineens online doen. Wat kan ik er aan doen dat het niet lukt!?” Ze laat moeder voor zich nadenken. De mythe: zolang moeder haar geen goed gevoel geeft door voor haar te doen en te denken, is het moeders probleem. Zo kan ze verantwoordelijkheid vermijden voor haar eigen gevoel door van zichzelf te houden.  Laat ze lekker appen met hun klasgenoten en knijp een oogje dicht als ze jolig reageren terwijl jij verdrietig of angstig bent. Dit zijn hun manieren. Ze hebben positief contact nodig en afwisseling, ook in thuisisolatie. Wat zou er gebeuren als je een wekelijkse verrassingsavond doet als spontane reactie op wat goed gaat? Of na elke inspanning een mop, een spelletje of een challenge doet? Tof, mam!

 

Ook bij het type Promotor ontdekken we dit masker omdat de crisis wordt ervaren als ‘verlaten worden’. Het laatste pak toiletpapier wordt door een klant in zijn winkelwagen gedaan.

Net als niemand kijkt, trekt snelle Jelle het pak uit de kar, zodat hij thuis kan scoren dat het hém wel gelukt is en zijn broertje niet. Als hij er op wordt aangesproken? “Dan moest ze maar beter opletten toen ik daar toevallig voorbij kwam”. In plaats van de verbinding aan te gaan manipuleer ik. Pieter gaat Dorien niet helpen aan de keukentafel, ook al is ze bang dat haar werk niet perfect op tijd is ingeleverd. “Als jij op deze manier te werk gaat, dan weet je wat je kunt verwachten. ‘t is niet mijn probleem”. Zij moet zelf sterk zijn en niet te dichtbij komen. Die an-der-hal-ve me-ter lijkt een uitkomst op dit moment. We zien dit misschien niet altijd als boosheid; het is een manier om afstand te creëren en niet de verbinding aan te gaan. Hoe kun je mij uitnodigen om dit masker af te doen? Door mij positieve uitdagingen te bieden en zo mijn charmante en positieve kwaliteiten in te zetten om dingen voor elkaar te krijgen in relaties. Laat mij gespreksleider zijn bij een klassengesprek in Teams of Zoom. Geef mij de touwtjes in handen. Dat scheelt jezelf een hoop tijd en stelt mij in verbinding met jou.

 

Internaliserende boosheid

We zien deze boosheid bij de types Harmoniser en Dromer, als reactie op stressvolle situaties.

“Sorry hoor. U mag anders wel even voor gaan”.  Dit is de taal van moeder Hannah bij de kassa, vanuit de distress van de Harmoniser. Het zweet staat op haar voorhoofd. Ik moet alles doen (voelt ze). Ik ervaar dat ik anders niet de moeite waard ben. Keek die man nou boos bij de kassa? Ik kan hem beter maar even voor laten gaan. Moeder Hannah vangt alle emoties van haar kinderen op die nu gefrustreerd, bang of boos zijn.

In distress is er sprake van over-aanpassing door te pleasen. Ik heb moeite om te kiezen. Zal ik dan toch mijn verdrietige zus een knuffel gaan geven, terwijl ik weet dat social-distancing de regel is? Uiteindelijk trek ik alles naar me toe. Vol zelfbeschuldiging, boos-zijn op mezelf ervaar ik verdriet. Dat is het slachtoffermasker. Ik laat mijn eigenwaarde afhangen van het oordeel van de ander. Mijn grenzen zijn vertroebeld. De mythe is dat als ik boos word, ik jou misschien pijn doe en jij mij dan afwijst. Daarom zal ik jou een plezier doen en mijn boosheid voor me houden. Op die manier kan ik voorkomen dat je me afwijst, maar ik ben dan niet echt mezelf. Ik nodig je uit om voor jezelf op te komen, keuzes te maken, tijd voor jezelf te nemen, je grenzen aan te geven. “Wil jij de boodschappen doen. Ik heb daar nu geen tijd voor”. Je hebt zelf in de hand om je geliefd te voelen. Juist als je assertief bent, gaan wij nog meer van je houden. Die erkenning heb je nodig.

 

Ook het Dromertype laat een slachtoffermasker zien in distress. Vanuit de mythe dat de crisis mij een slecht gevoel geeft, trek ik me terug. Zolang ik passief ben, voorkom ik dat ik beslissingen en initiatieven moet nemen. Op deze manier hoef ik mijn autonomie niet op de proef te stellen. Mijn maskeer-emotie is ‘onbelangrijk zijn’, me terugtrekken. Wat mij helpt is dat ik weer toegang krijg tot mijn heldere denken, waardoor ik zelf het stuur weer in handen ga nemen en controle krijgen over mijn beslissingen en verantwoordelijkheden. Je kunt mij directief aansturen. Ook als ik nu op een andere manier moet werken dan ik gewend ben of in de auto moet stappen om naar de supermarkt te rijden. Tegelijk zien we in deze periode kinderen met veel Dromer-energie opleven. De rust en ruimte om alleen te zijn voedt hun verbeeldingskracht. Ik heb weer toegang tot een rijkdom aan verbeelding en dingen te zien die anderen niet zien. “Stel je voor wat deze crisis voor nieuwe inzichten biedt in het onderwijs. Hoe zou dat zijn?”

 

Authentieke boosheid

Naast de 4 beschreven boosheden in distress, is er ook de authentieke boosheid. Kort voor de schoolsluitingen deed ik een observatie in een klas die ik met de leerkracht besprak. Deze week tijdens een video call gaf de leerkracht mij het volgende terug: “Nou, ik heb een keer stevig mijn grenzen aangegeven richting Sjakie”. En daar komt ‘ie: “En dat luchtte toch op joh!”. Ze vertelde me dat ze haar keuzestress overwint: moet ik toelaten dat Sjakie over mijn grenzen gaat omdat -ja waarom eigenlijk- of heeft hij nodig dat ik laat zien dat ook ik grenzen heb? “En, hoe is nu de verhouding met hem?”. “Ik heb de indruk dat ik hem beter bereik. Ik durf hem weer de uitdaging te bieden die hij nodig heeft”. Ja, de authentieke boosheid staat ook beschreven bij moeder Hannah. Die assertiviteit is authentieke boosheid. Je hoort het aan de woorden en de toon, ziet het aan de mimiek, het oogcontact en de lichaamstaal: dit is echt, authentiek, van binnenuit, zonder mythes, hoe ik mijn grens ervaar. En dat mag jij weten. Dan hebben we contact en blijven we in verbinding.

 

Boos of boost. Herken je maskeeremoties bij jezelf? Ik zie er zeker twee bij mij. Na mijn bezoek aan de supermarkt, kijk ik met een andere bril naar het gedrag van mezelf en de ander. Mag ik je uitnodigen? Contactloosheid is onbestaanbaar. Deze tijd kan ons helpen om juist dichter bij elkaar te komen als we authentieke emoties onderkennen en uiten. Ik leer: het is oké om verdrietig  te zijn en grenzen aan te geven. Als ik dat met jou deel, hebben we echt contact. Want jij ervaart de crisis op jouw manier en bent het waard dit authentiek te delen. Dan kunnen we oprecht luisteren, aandacht geven, moed putten en over de curve heen kijken. Ik wens iedereen geloof, hoop en liefde in deze tijd, hoe je die ook zelf ervaart.

 

Barneveld, maart 2020

 

P.W.J. van Vuuren

Certified Trainer & Coach Process Communication Model®

 

Ambulant begeleider

Specialist gedrag, communicatie, groepsdynamiek

 


Reactie toevoegen

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *