Een casus van een kleuter, een meisje van vijf jaar oud. Er is sprake van moeilijk gedrag op school. Het meisje luistert nauwelijks naar de leerkracht, ze wil de leiding hebben in spel met andere kinderen en is snel uitgekeken op de aangeboden materialen. Daarnaast is er sprake van dwanghandelingen. De casus is besproken binnen school en binnen het Ondersteuningsteam. Het dossier is door alle betrokkenen gelezen. Men concludeert dat dit meisje waarschijnlijk meer uitdaging nodig heeft en daarom onaangepast gedrag laat zien.
Extra en uitdagende leerstof wordt aangeboden, zonder resultaat. Er wordt straf gegeven, dit lijkt de problemen echter nog te verergeren. Daarop wordt een arrangement voor gedrag aangevraagd bij het samenwerkingsverband. De ambulant begeleider die gekoppeld wordt aan deze casus werkt vanuit het contextuele gedachtegoed, beschreven door de Hongaarse psychiater Ivan Boszorményi-Nagy.

Het contextuele gedachtegoed is gebaseerd op de relationele ethiek. Deze gaat onder andere uit van het geven en ontvangen van passende zorg aan de ander en van de verantwoordelijkheid die ieder mens voor belangrijke anderen heeft. In ieder mens zijn deze zorg en verantwoordelijkheid van nature aanwezig.

Als voorbereiding op het intakegesprek leest de ambulant begeleider het dossier van het meisje zorgvuldig door. Daarin valt haar op dat de vader van het meisje een hartstilstand heeft gehad en dat het meisje erbij aanwezig was toen dit gebeurde. Tijdens het intakegesprek vraagt zij aan ouders of zij iets willen vertellen over de dag waarop de vader een hartstilstand kreeg en over de tijd daarna. 
Ouders vertellen dat hun dochter erg geschrokken is door de plotselinge ziekte van haar vader. Zij zag haar gezonde vader ineens vallen en beleefde daarbij de schrik en de angst van de andere gezinsleden. Haar gedrag is daarna niet meer geweest zoals voor deze gebeurtenis, hoewel het weer vrij goed gaat met haar vader. Ze luistert slecht en is onrustig. Daarnaast valt het ouders op dat ze steeds in de buurt van haar vader wil blijven.

De ambulant begeleider bespreekt hierop met ouders, intern begeleider en leerkracht haar hypothese: Kan dit meisje nog rustig naar school gaan, als het zo is dat haar vader blijkbaar plotseling door iets heel ergs getroffen kan worden? Kan zij zich nog ontspannen en genieten van de activiteiten in de groep? Ouders zijn geraakt door deze vragen en geven aan dat dit waarschijnlijk niet zo is.
Hun dochter vraagt vaak wie er bij papa thuis is wanneer zij naar school gaat, maar ouders hebben dit nog nooit gekoppeld aan een eventuele angst en zorg van hun kind.
Daarna bespreekt de ambulant begeleider de dwanghandelingen die optreden op school. Deze blijken thuis minder aanwezig te zijn, vooral niet wanneer de vader van het meisje thuis is.
De ambulant begeleider legt uit dat iemand door dwanghandelingen een schijnzekerheid voor zichzelf opbouwt, om op die manier de controle te houden over een situatie. Als het zo is dat er iets ergs met papa kan gebeuren als het meisje op school is, dan zijn dwanghandelingen ongeveer het enige dat helpend kan zijn om haar angst te onderdrukken.
Dit is zeer waarschijnlijk het geval met dit meisje. Ze is bezorgd om haar vaderen wil haar niet alleen laten. Toch moet dit vijf dagen in de week. Het meisje kan zich niet goed meer concentreren, omdat ze zich angstig voelt. Hoe zal de situatie zijn als ze uit school komt? Door dwanghandelingen in te zetten onderdrukt ze onbewust haar angst. Deze zijn nodig om de schooldag vol te kunnen houden en niet in paniek te raken.

De ambulant begeleider raadt aan om met speltherapie te starten en daar de gebeurtenis rondom de hartstilstand van de vader van het meisje te behandelen. Daarnaast adviseert zij ouders om iedere dag te vertellen aan hun dochter wie er bij papa is als zij weg is, dat er goed voor papa gezorgd wordt en dat zij rustig naar school kan gaan.
Ouders en school staan achter dit voorstel en al snel wordt gestart met speltherapie. Daarnaast vertellen ouders dagelijks aan hun kind wie er bij haar vader is als zij niet thuis is en dat zij zich geen zorgen hoeft te maken, omdat het weer goed gaat met papa.
Na drie maanden zijn de dwanghandelingen zo goed als verdwenen, het dwingende gedrag in de klas is gestopt en het meisje kan zich veel beter concentreren. Ze is weer vrolijk en ontspannen. De speltherapie en het arrangement vanuit het samenwerkingsverband kunnen afgesloten worden.

Niemand vanuit school en vanuit het Ondersteuningsteam had vanuit dossierkennis een vraag gesteld over de ziekte van de vader van dit meisje, terwijl dit de sleutel bleek te zijn naar de oplossing van haar problemen.
De relationele ethiek zoekt in de eerste plaats binnen het gezin van herkomst van het kind naar mogelijke blokkades in zorg en verantwoordelijkheid. Vaak met veel succes!

Barneveld, 11-10-2022                 

Bertine Boogaard MA
Ambulant begeleider JRK – Cluster 4
Contextueel coach VCW